Hoe Vlaamse audiovisuele en auditieve diensten hun plek kunnen behouden in een internationaal medialandschap

De toegang tot kwalitatieve media zoals Vlaamse tv, radio en online content verandert door de opkomst van nieuwe poortwachters zoals zoekmachines, smart TV's en andere platforms. Deze bepalen steeds meer wat gebruikers te zien of te horen krijgen, waardoor Vlaamse audiovisuele en auditieve media van algemeen belang moeilijker vindbaar worden. Dit kan mediapluralisme en toegang tot lokale content bedreigen. Onderzoek van imec-SMIT (VUB) bracht deze situatie in kaart, vergeleek Vlaanderen met andere landen en deed aanbevelingen voor een beleid dat de passende aandacht, zichtbaarheid en vindbaarheid van deze media in de toekomst kan garanderen.

• ‍Inleiding

Vlaamse media staan onder druk door de groeiende invloed van internationale spelers zoals Netflix en YouTube op apparaten als smart-tv’s en smartphones. Deze ‘poortwachters’ bepalen steeds vaker welke diensten zichtbaar en vindbaar zijn. Het onderzoek bekijkt hoe Vlaamse audiovisuele en auditieve diensten hun zichtbaarheid kunnen behouden en versterken in een complex medialandschap.

• ‍Prominentie en zichtbaarheid in de mediawaardeketen

Internationale bedrijven zoals Google en Apple beïnvloeden de zichtbaarheid van media via hun apparaten en interfaces. Ze sluiten commerciële deals die internationale content bevoordelen, terwijl Vlaamse diensten naar de achtergrond verdwijnen. Voor audiovisuele diensten ligt de grootste uitdaging bij smart-tv’s. Voor auditieve diensten zijn spraakassistenten en gebruikersinterfaces in auto’s extra belangrijk. Deze spelers plaatsen vaak hun eigen diensten op de meest prominente plekken.

• ‍Relevante bepalingen in de Vlaamse regelgeving

Het Mediadecreet bevat al regels zoals de must-carry-verplichting, maar deze zijn beperkt tot televisiediensten. De omzetting van Artikel 7 bis uit de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn (AVMD) biedt mogelijkheden om zichtbaarheid en vindbaarheid te verbeteren. Toch ontbreekt een bredere aanpak die ook andere apparaten en platforms omvat. Het Mediadecreet kan worden uitgebreid om Vlaamse media beter te beschermen tegen de dominantie van internationale spelers.

• ‍Behoeften en prioriteiten voor stakeholders

Stakeholders verschillen van mening over de noodzaak van prominentiemaatregelen. Vlaamse mediabedrijven benadrukken het belang van duidelijke regels om zichtbaarheid te waarborgen, met focus op diensten van ‘algemeen belang’, zoals de VRT. Internationale spelers vrezen dat zulke regels innovatie beperken. Er is een voorkeur voor flexibele regels die aanpasbaar zijn en ruimte laten voor zelfregulering, met een rol voor de regulator. Er blijft discussie over welke diensten en programma’s onder de maatregelen moeten vallen.

• ‍Relevante bepalingen in Europese regelgeving en buitenlandse vergelijking

Landen zoals Frankrijk, Duitsland en Italië hebben al regels ingevoerd om lokale media te beschermen. Deze regels verschillen sterk per land, zowel in focus als uitvoering. De Europese Commissie heeft kritiek op enkele wetgevingen, bijvoorbeeld over het land-van-oorsprong-beginsel. Toch delen veel lidstaten de bezorgdheid over de zichtbaarheid van lokale content. Richtlijnen zoals de AVMD en European Media Freedom Act (EMFA) vragen verdere uitklaring om consistentie te waarborgen. Vlaanderen kan leren van deze voorbeelden en ze aanpassen aan de lokale context.

• ‍Aanbevelingen voor maatregelen voor passende aandacht
  

1. Noodzaak tot ingrijpen: De Vlaamse overheid moet ingrijpen om zichtbaarheid en vindbaarheid van Vlaamse media te beschermen.
2. Concrete verplichtingen: Leg duidelijke regels op aan aanbieders, niet enkel afhankelijk van vrijwillige afspraken.
3. Geen verplichte vergoedingen: Aanbieders mogen geen kosten vragen voor zichtbaarheid van diensten van ‘algemeen belang’.
4. Commerciële overeenkomsten toestaan: Laat extra commerciële deals toe, zolang andere Vlaamse diensten niet benadeeld worden.
5. Duidelijke definitie geadresseerden: Definieer wie onder de regels valt en zorg dat maatregelen minstens op hen van toepassing zijn.
6. Toepassingsgebied uitbreiden: Regels moeten gelden voor smart-tv’s, spraakassistenten, auto-infotainmentsystemen en relevante apps.
7. Diensten van ‘algemeen belang’ aanduiden: Wijs spelers aan met een specifiek statuut of op basis van duidelijke criteria.
8. Focus op publieke en particuliere omroepen: De volledige diensten van VRT en andere omroepen moeten begunstigd zijn, niet enkel geselecteerde programma’s.
9. Flexibele regels per dienst: Laat begunstigden aanduiden welke dienst aandacht krijgt en werk aanvullende regels uit.
10. Minimumverplichtingen voor andere diensten: Overweeg basisregels voor vindbaarheid van andere Vlaamse mediadiensten.
11. Regionale omroepen ondersteunen: Stimuleer samenwerking en één duidelijke portal voor regionale content.
12. Auditieve diensten beschermen: Geef publieke en landelijke particuliere radiozenders een statuut van ‘algemeen belang’ en neem auditieve diensten mee in regels voor passende aandacht, die minstens gelden voor voice assistants en in-car interfaces.
13. Specifieke verplichtingen per interface: Maak regels die rekening houden met de verschillen tussen gebruikersinterfaces.
14. Passende aandacht voor audiovisuele diensten: Zorg voor voorinstallatie, en zichtbaarheid op landingspagina's, maar ook voor vindbaarheid in zoekfuncties en in app stores.
15. Sneltoetsen op afstandsbedieningen: Onderzoek een neutrale sneltoets voor Vlaamse diensten van ‘algemeen belang’, best in samenwerking met andere lidstaten van de Europese Unie.
16. Rapportage en toezicht: Aanbieders van interfaces moeten aantonen of en hoe ze passende aandacht garanderen. De Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) moet over de nodige instrumenten beschikken om hierop toezicht te kunnen houden en sancties te kunnen opleggen.
17. Randvoorwaarden: Werk duidelijke richtlijnen uit voor uitvoering, rapportering en opvolging van de regels.
18. Europese afstemming: De Europese regelgever dient, onder andere bij de herziening van de richtlijn Audiovisuele Mediadiensten, maar ook in haar interpretatie bij goedkeuring van maatregelen door lidstaten, ervoor te zorgen dat de regels rond passende aandacht (Artikel 7 bis) compatibel zijn met bepalingen rond e-commerce, electronic communication en de Europese Mediavrijheidsverordening (EMFA).
19. Gebruikersvrijheid: Geef gebruikers de flexibiliteit om de volgorde van apps of content van Vlaamse diensten aanpassen.