Klachten over journalistieke ethiek onthullen regionale verschillen in Europa

Journalistieke ethiek is belangrijk om journalisten te onderscheiden van andere communicatieprofessionals zoals persvoorlichters of influencers. Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben journalisten de plicht om het recht op informatie te beschermen. Wereldwijde gedragscodes, zoals het Global Charter of Ethics for Journalists, benadrukken de kernwaarden van journalistiek: waarheidsgetrouwe en onafhankelijke rapportage, en respect voor privacy en menselijke waardigheid. Toch verschillen landen in de manier waarop ze deze waarden toepassen.

In totaal werden 333 klachten geanalyseerd die in het jaar 2022 behandeld werden door negen verschillende Europese persraden (in België, Denemarken, Finland, Ierland, Frankrijk, Slovenië, Noord-Macedonië en Georgië). De helft van deze klachten (52%) was ongegrond, wat aantoont dat journalisten over het algemeen goed de ethische grenzen weten te bewaken. 26% van de klachten werd deels gegrond bevonden en 21% volledig gegrond.

• Klachten over waarheidsgetrouwheid en nauwkeurigheid domineren  
  Ongeveer twee derde van alle klachten ging over onnauwkeurige of onjuiste informatie in nieuwsberichten. Dit benadrukt dat waarheidsgetrouwe verslaggeving de kern vormt van journalistieke ethiek. Binnen deze categorie waren er specifieke klachten:  
  • Gebrek aan verificatie: 42% van de klachten ging over het niet goed controleren van informatie voordat deze werd gepubliceerd.  
  • Geen correcties: 23% van de klachten richtte zich op het niet corrigeren van fouten nadat deze waren ontdekt.  
  • Opiniërende journalistiek: 18% van de klachten betrof subjectieve of gekleurde berichtgeving.

• Schendingen van privacy en menselijke waardigheid 
  De tweede grootste categorie klachten ging over respect voor privacy en menselijke waardigheid. De belangrijkste zorgen in deze categorie waren:  
  • Het schenden van de privacy van individuen, bijvoorbeeld door gevoelige informatie zonder toestemming te publiceren.  
  • Ongefundeerde beschuldigingen of insinuaties die schade aan iemands reputatie kunnen toebrengen.  
  • Gebrek aan respect voor menselijke waardigheid, waaronder discriminerend, racistisch of haatdragend taalgebruik in nieuwsberichten.

• Oneerlijke journalistieke methoden
  ‍Sommige klachten richtten zich op de werkwijze van journalisten tijdens het productieproces van nieuws. Deze hebben vooral betrekking op:  
  • Het negeren van verzoeken van betrokkenen om te reageren op beschuldigingen voordat een nieuwsbericht wordt gepubliceerd.  
  • Het niet rectificeren van foutieve informatie na publicatie, wat het vertrouwen in de journalistiek kan schaden.

• Weinig klachten over onafhankelijkheid en eenzijdigheid
  ‍Klachten over gebrek aan onafhankelijkheid of eenzijdige berichtgeving waren relatief zeldzaam. Dit staat in contrast met publieke debatten waarin media vaak worden bekritiseerd als partijdig of als spreekbuis van specifieke belangen. Politici, die regelmatig kritiek uiten op de onafhankelijkheid van media, dienen zelden officiële klachten in. Dit suggereert dat dergelijke uitspraken vaak strategisch worden gebruikt om professionele journalistiek in diskrediet te brengen.
  ‍
• Regionale verschillen en zorgwekkende situatie in Georgië
  ‍Hoewel de klachtenpatronen grotendeels overeenkomen tussen de onderzochte landen, zijn er duidelijke regionale verschillen. Vooral de situatie in Georgië is zorgwekkend.  
  • In Georgië werden meer klachten ingediend en gegrond verklaard over gebrek aan onafhankelijkheid van de media door politieke inmenging. Een nieuwe wet uit 2024, die buitenlandse financiering aan media beperkt, bedreigt de persvrijheid en kan leiden tot meer druk van de overheid op journalisten en mediaraadsorganisaties.  
  • In Georgië waren er ook meerdere klachten over haatdragende of discriminerende berichtgeving, vooral gericht tegen vrouwen. Dit wijst op hardnekkige genderstereotypen en benadrukt de belangrijke rol van mediaraadsorganisaties bij het stimuleren van sociale verandering.

• Online versus offline klachten
  Twee derde van de klachten had betrekking op online nieuws. Deze bevinding komt overeen met het feit dat de meeste mensen tegenwoordig online nieuws consumeren en daardoor eerder schendingen van ethische regels in online nieuws zien. Het kan ook betekenen dat het publiek meer bezorgd is over ethische schendingen in online nieuws, wat veroorzaakt zou kunnen worden door de grote tijdsdruk om snel te publiceren en opvallende berichten te publiceren.