Het vertrouwen - en bijgevolg ook het wantrouwen - in nieuws en journalistiek kreeg de laatste jaren veel aandacht. Politici en opiniemakers goochelen met termen zoals nepnieuws en de betrouwbaarheid van journalistieke berichtgeving wordt regelmatig in vraag gesteld. Te pas en te onpas worden nieuwsmedia weggezet als te gekleurd of te vooringenomen. De voorbije coronacrisis ging bovendien gepaard met een golf aan desinformatie. Het Vlaamse nieuwslandschap werd zo voor het eerst echt geconfronteerd met een veelheid aan nepnieuws.
Maar wat vinden Vlaamse nieuwsgebruikers zelf? Wie vertrouwt het nieuws en wie wantrouwt het? En aan welke factoren (zoals leeftijd, politieke voorkeur, of frequentie van nieuwsgebruik) zijn deze verschillen in vertrouwen in nieuws toe te schrijven?
In deze Dataduik gaan we dieper in op het profiel van de Vlaamse wantrouwer, en linken we wantrouwen in nieuws aan nieuwsconsumptie. We verkennen hiervoor de cijfers tussen 2017 en 2023 van het jaarlijkse Digital News Report van het Reuters Institute for the Study of Journalism aan de Universiteit van Oxford.
Het vertrouwen van de Vlaamse nieuwsgebruiker schommelt al jaren rond de 55%. Meer dan de helft van de Vlamingen geeft dus aan het nieuws te vertrouwen. Vergeleken met andere regio’s bevindt Vlaanderen zich zo al jaren in de subtop wat betreft vertrouwen in nieuws. Van 2018 tot 2020 observeerden we een duidelijke daling van het vertrouwen. Zo bereikte het vertrouwen in nieuws een dieptepunt in 2020; slechts 50% van de Vlamingen gaf toen aan het nieuws te vertrouwen.
In 2021 zien we opnieuw een duidelijke toename tot 61% (ongeveer hetzelfde niveau als in 2018). Dat jaar zaten we in volle coronapandemie. Hoewel dit gepaard ging met een stevige golf aan desinformatie, uitte een meerderheid van de Vlamingen dus hun vertrouwen in Vlaamse nieuwsmedia. De grote Vlaamse nieuwsmerken zagen in hun cijfers een duidelijke stijging van het aantal bezoekers op nieuwssites en kijkers voor nieuws- en duidingsprogramma’s. Ook betalen voor nieuws nam ietwat toe in die periode. De Vlaming zocht in deze onzekere tijd naar kwaliteitsvol, betrouwbaar nieuws en vond dit vooral bij de grote Vlaamse nieuwsmerken, zoals VRT NWS, VTM en HLN/Het Laatste Nieuws.
Na deze tijdelijke COVID-bump is het vertrouwen in nieuws opnieuw tanend. In 2023 daalt het vertrouwen weer. Ongeveer de helft van de Vlamingen gaven aan vertrouwen te hebben in het nieuws. Het blijft wat gissen naar verklaringen. Wat we wel weten is wie minder vertrouwen heeft in het nieuws; en hoe deze wantrouwers nieuws consumeren.
De ene Vlaamse nieuwsgebruiker is de andere natuurlijk niet. Ook op het vlak van vertrouwen in nieuws zien we dat bepaalde profielen vaker aangeven het nieuws te wantrouwen. Zo hebben mannen een iets groter wantrouwen in nieuws in vergelijking met vrouwen, hebben jongere generaties een groter wantrouwen dan oudere generaties. Vlamingen met een laag opleidingsniveau alsook inkomensniveau vertrouwen het nieuws duidelijk minder dan Vlamingen met een hoger inkomen en opleidingsniveau.
Als we kijken naar politieke oriëntatie zien we duidelijke verschillen tussen Vlamingen met een rechtse politieke voorkeur ten opzichte van de andere politieke voorkeuren. Deze Vlamingen met een rechtsgeoriënteerde politieke voorkeur wantrouwen het nieuws meer.
Kort gesteld: het zijn jonge mannen met een lager inkomen en opleidingsniveau, met een politieke voorkeur voor rechts, die vaker aangeven het nieuws te wantrouwen.
Naast een profiel opstellen van de Vlamingen die minder vertrouwen hebben in het nieuws, kunnen we ook onderzoeken op welke manieren en via welke kanalen zij al dan niet nieuws consumeren.
De Vlaamse wantrouwers van nieuws consumeren duidelijk minder vaak nieuws dan degenen die vertrouwen hebben. Als wantrouwers wel nieuws consumeren dan doen deze Vlaamse nieuwsgebruikers dat voornamelijk via online bronnen, en dan vooral via sociale media. Ze surfen online ook minder vaak rechtstreeks naar nieuwssites. Wantrouwers krijgen dus hun nieuws onrechtstreeks voornamelijk via sociale media, waar nieuws zich mengt met berichten van vrienden en familie of allerhande informatie. Ze gebruiken opvallend minder de traditionele nieuwsbronnen (dus tv, print en radio). Opmerkelijk is dat wantrouwers duidelijk vaker naar podcasts over diverse nieuwsonderwerpen luisteren. Wantrouwers gebruiken niet enkel minder nieuws, ze betalen ook minder vaak voor online nieuws.
Kortom, wantrouwers consumeren dus wel nieuws, maar niet noodzakelijk redactioneel nieuws.
Deze dataduik over vertrouwen in nieuws leert ons dat het vertrouwen in het nieuws de laatste jaren opnieuw in dalende lijn zit, maar ook dat verre van iedereen in Vlaanderen het nieuws wantrouwt. Integendeel, de Vlaming die meer wantrouwen heeft in het nieuws heeft een duidelijk profiel. Deze groep lijkt alsmaar meer af te haken van (Vlaamse) nieuwsmedia en komt voornamelijk via socialemediakanalen in aanraking met nieuws. Er is op zich niets mis met nieuws raadplegen via sociale media, maar net op die platformen circuleert ook veel desinformatie, wat het wantrouwen in het nieuws op zijn beurt weer vergroot. Om die vicieuze cirkel te doorbreken is het belangrijk dat er ook voldoende accurate en geverifieerde informatie gedeeld wordt op sociale media. Het is een argument voor nieuwsmedia, private maar zeker publieke, om voldoende in nieuwsvoorziening op sociale media te blijven investeren.
Maar hoe kunnen ze het vertrouwen herstellen? Wat alvast duidelijk wordt uit een vergelijkende studie van het Reuters Institute for the Study of Journalism is dat er geen ‘one-size-fits all’ oplossing is: niet elke strategie zal in elk land of bij elke doelgroep even goed aanslaan. Er is weinig consensus over welke strategieën nieuwsorganisaties moeten prioriteren om het vertrouwen te herwinnen. Mensen in elk land geven de voorkeur aan verschillende benaderingen, wat suggereert dat diverse benaderingen potentieel hebben om vertrouwen op te bouwen.
Wel blijkt dat mensen die al vertrouwen hebben in nieuws over het algemeen het meest ontvankelijk zijn voor inspanningen om vertrouwen op te bouwen. Wantrouwers overtuigen zal meer inspanning vergen en vereist het verduidelijken van de waarde en relevantie van nieuws. Verder lijken meer aandacht voor gewone mensen, meer oplossingsgerichte verslaggevingen, minder sensatie en onnauwkeurigheid punten die voor velen tot meer vertrouwen zouden lijden. Ook transparantie met betrekking tot de aandeelhouders, financiering en ethische normen is voor de meeste mensen belangrijk, maar openheid over bijvoorbeeld correcties inberichtgeving is voor sommigen dan weer een teken van slordige berichtgeving.
Verschillende wegen kunnen leiden naar een versterkt vertrouwen in het nieuws. Aan elk nieuwsmedium de opdracht om de weg te vinden die bij hen past.
Zit je na het lezen van deze dataduik nog met vragen?
Heb je een tip voor een andere dataduik? Laat het weten!
Hou de vinger aan de pols rond mediaonderzoek via de updates van Mediapunt.
Ontdek onze publicaties met nieuw onderzoek, artikels waarin we dieper in data duiken, aankondingen van interessante events en actualiteitsgerelateerde opiniestukken.
.png)
