Nepnieuws en desinformatie lijken alomtegenwoordig in het huidige medialandschap. En met de snelle opkomst van generatieve AI gaat het wellicht van kwaad naar erger.
Om op deze vragen een antwoord te bieden, maakt deze dataduik gebruik van het Digital News Report. We vergelijken -35-jarigen, die opgegroeid zijn in en met digitale media, en 55+’ers, die nog vertrouwd zijn met het pre-internettijdperk.
De nieuwsgewoontes van deze twee groepen zijn samen te vatten als volgt : Voor Vlaamse 55+’ers zijn de belangrijkste nieuwsbronnen televisie, nieuwssites en -apps. Binnen het mediarepertoire van deze leeftijdsgroep blijven radio en papieren kranten vaste waardes.
Bij -35-jarigen staan sociale media met stip op één, gevolgd door nieuwssites en -apps. (Voor een gedetailleerd overzicht van Vlamingen hun mediagewoontes kan je het media.dossier Crossmediagebruik in Vlaanderen raadplegen).
De bezorgdheid omtrent nepnieuws neemt gestaag toe. Zeker de coronapandemie, met een golf aan nepnieuws over maatregelen en vaccins, bracht een duidelijke stijging in bezorgdheid met zich mee. Zo'n 45% van de Vlamingen is bezorgd om nepnieuws. Dit ligt in lijn met bezorgdheidspercentages in onze buurlanden.
Iets minder dan de helft van de 55+’ers (45%) maakt zich zorgen over wat echt is en wat nep is op het internet. Onder de -35-jarigen ligt dit nog wat hoger (50%).
Een eerste verklaring voor deze ietwat grotere bezorgdheid van -35-jarigen is te vinden in de kanalen die volgens de Vlaming het vaakst nepnieuws verspreiden. 80% van de jonge Vlamingen duiden socialemediaplatformen aan als dé grote boosdoener. Ook drie op vier 55+’ers wijzen met de vinger naar deze platformen.
Al mogen we niet elk platform over dezelfde kam scheren. TikTok, Facebook en X zijn op dat vlak de slechtste van de klas. Instagram, maar zeker ook YouTube en WhatsApp worden minder gezien als verspreidingskanalen.
Op bovengenoemde platformen proberen diverse actoren hun content te ‘pushen’ - oftewel onder de aandacht te brengen. Het nepnieuws komt volgens 55+’ers vooral uit de hoek van influencers (58%), activisten (49%) en politici uit buiten- (41%) of binnenland (38%).
Ook de -35-jarigen duiden influencers (56%) aan als hoofdverantwoordelijken. Volgens hen zijn het daarna politici uit binnen- (45%) of buitenland (46%). Activisme heeft volgens één op drie jongeren als doel nepnieuws te verspreiden en houdt zo gelijke tred met beroemdheden (33%).
Een andere mogelijke verklaring is het al dan niet verifiëren van nepnieuws. Met ook de gehanteerde strategieën als belangrijke graadmeter. Bezorgdheid en verificatie kunnen communicerende vaten zijn, waar een toename in bezorgdheid leidt tot het vaker verifiëren van nepnieuws en omgekeerd.
Onder de -35-jarigen maakt 78% gebruik van minstens één bron om potentieel nepnieuws te verifiëren. Ze gebruiken daarvoor vooral officiële bronnen (41%), vertrouwde nieuwsbronnen (39%) en zoekmachines (37%). Ook het merendeel van de 55+’ers (75%) maakt gebruik van minstens één bron. Zij raadplegen dan eveneens officiële bronnen (bv. overheidssite) (42%) en vertrouwde nieuwsbronnen (37%).
Naast enkele nuanceverschillen zien we toch vaker gelijkenissen tussen de 55+’ers en -35-jarigen. Al komen deze data met een duidelijke kanttekening. Het is niet omdat je bezorgd bent, (h)erkent dat nepnieuws vooral aanwezig is op socialemediaplatformen en verspreid door bepaalde spelers en de reflex hebt om mogelijk nepnieuws te verifiëren, dat je over de nodige competenties beschikt om het geconsumeerde nepnieuws in vraag te stellen.
Mediawijsheid is hiervoor een essentiële competentie. Een Vlaming, jong of oud, die een mediawijsheidstraining achter de rug heeft, bezit de nodige handvatten om op een veilige manier door het digitale medialandschap te navigeren. Én juist op dat vlak knelt het schoentje. Onder de 55+’ers geeft slechts 9% aan mediawijsheidstraining te hebben gevolgd; terwijl bij de -35-jarigen dit om 40% gaat, met nog hogere percentages bij de allerjongsten onder hen. Mediawijze burgers hebben de kennis en tools om zich een weg te banen door het huidige medialandschap vol nepnieuws en desinformatie. En dat is, zeker anno 2025, een niet te onderschatten vaardigheid.
Hou de vinger aan de pols rond mediaonderzoek via de updates van Mediapunt.
Ontdek onze publicaties met nieuw onderzoek, artikels waarin we dieper in data duiken, aankondingen van interessante events en actualiteitsgerelateerde opiniestukken.
