Het Elektronisch Nieuwsarchief (ENA) van de Universiteit Antwerpen archiveert en analyseert sinds 2003 alle nieuwsuitzendingen van 19 uur van VRT en VTM. Momenteel bestaat deze dataset al uit 14.549 nieuwsuitzendingen, wat neer komt op 7.600 uur aan nieuws.

In dit media.dossier duiken we in deze data om de evolutie van het Vlaamse Televisienieuws in de laatste 20 jaar in kaart te brengen.

Meer bepaald behandelt dit dossier hoe het Vlaamse televisienieuws al dan niet is veranderd op vlak van:

• Formaat, thema's en sprekers
• Diversiteit
• Onpartijdigheid

‍

Via de banner bovenaan kan u het hele media.dossier downloaden.
Hieronder lijsten we de kerninzichten op.

‍

Formaat, thema's en sprekers

Het nieuws is de laatste 20 jaar vrij stabiel gebleven

In de laatste 20 jaar is het televisienieuws in Vlaanderen vrij stabiel gebleven. Op vlak van formaat zien we bijvoorbeeld dat Vlaamse Tv-nieuwsuitzendingen nog steeds lang duren (30-40 minuten, zonder sportblok) en dat actoren in het nieuws nog steeds even veel spreektijd krijgen dan 20 jaar geleden. Wel zien we een tendens waarbij VRT minder (maar langere) nieuwsitems brengt, terwijl VTM iets meer nieuwsitems brengt die ongeveer even lang duren als 20 jaar geleden. Bijgevolg zien we dan ook een stijging in de totale duur van de nieuwsuitzendingen op VTM. Wat de thema’s betreft die aan bod komen in het Vlaamse televisienieuws zien we over het algemeen ook geen al te grote veranderingen: vandaag domineren dezelfde thema’s het nieuws als 20 jaar geleden.

Het nieuws op VRT en VTM is gelijkaardig en reageert op dezelfde gebeurtenissen

Verder zien we dat het nieuws van VRT en VTM gelijkaardig is en reageert op dezelfde gebeurtenissen. Hoewel VRT en VTM soms verschillen in hoeveel percent van de nieuwstijd ze aandacht geven aan een bepaald thema (bv. criminaliteit en politiek krijgen een groter percentage van de aandacht op VRT), zien we wel dat de aandacht voor thema’s op dezelfde momenten toeneemt en afneemt op beide zenders. Men reageert met andere woorden op dezelfde gebeurtenissen in de realiteit. Bovendien zien we dat VRT en VTM de laatste jaren steeds meer naar elkaar toe groeien. De hoeveelheid aandacht dat men geeft aan thema’s zoals economie, oorlog en vrede, en buitenlands nieuws ligt de laatste jaren bijvoorbeeld erg dicht bij elkaar. Ook op vlak van de hoeveelheid spreektijd die men geeft aan actoren zoals burgers en politici zien we duidelijk convergentie. Waar VTM vroeger meer spreektijd gaf aan burgers dan VRT en VRT meer spreektijd gaf aan politici dan VTM, is dit verschil een stuk kleiner geworden.

Het nieuws covert veel thema’s en is divers, maar criminaliteit, sociale zaken en politiek krijgen meest aandacht

De thema’s die de voorbije twintig jaar met voorsprong het meeste aandacht kregen in het Vlaamse televisienieuws zijn criminaliteit, sociale zaken en politiek. Bijna 15 percent van het nieuws dat we doorheen de jaren kregen ging over criminaliteit, gaande van fraude en gezinsdrama’s tot drughandel en aanslagen. Eveneens ging bijna 15 percent van het nieuws over sociale zaken. Dit verwijst naar nieuws over zaken als kinderbijslag, sociale zekerheid, ziektes en gezondheidsbeleid. Verder ging 12,5 percent van het nieuws over politiek. Hier is het belangrijk om te benadrukken dat dit thema enkel pure politieke zaken bevat zoals politiek bestuur, administratie of verkiezingen en niet wanneer een politicus spreekt over een ander beleidsdomein (bv. over criminaliteit). Hoewel deze drie thema’s het meeste aandacht kregen, kan je zeggen dat het nieuws op beide zenders inhoudelijk divers is, en dat veel verschillende thema’s aandacht krijgen.

Er is meer zacht nieuws op VTM, meer hard nieuws op VRT

Hoewel VTM en VRT de laatste jaren op verschillende vlakken naar elkaar toe groeien, zijn er ook een aantal duidelijke verschillen. Zo schenkt VTM doorheen de onderzochte 20 jaar systematisch meer aandacht in haar tv-nieuws aan wat we ‘soft nieuws’ noemen. Dit verwijst naar nieuws over de thema’s cultuur, vermaak (bijvoorbeeld een verslag over feestvreugde), toerisme, media, celebrity en royalty. Het verschil tussen VRT en VTM is bovendien de laatste jaren toegenomen. Op VRT geeft men dan weer systematisch meer aandacht aan wat we beschouwen als ‘harde’ thema’s zoals politiek, economie en buitenlands nieuws. Op dit vlak zien we echter wel dat de twee omroepen de laatste jaren convergeren.

Diversiteit

Er is een genderkloof tussen mannen en vrouwen in het nieuws, maar deze wordt kleiner

Hoewel mannen nog steeds meer aan het woord komen in het Vlaamse televisienieuws dan vrouwen, is deze genderkloof de laatste 20 jaar wel steeds kleiner geworden. De burgers die aan het woord komen in het Vlaamse televisienieuws zijn zelfs bijna voor de helft vrouwen. Op het vlak van eliterollen, waarbij actoren spreken vanuit een bepaalde functie of autoriteit, zoals politici, komen vrouwen echter nog wel een stuk minder aan bod dan hun aandeel in de samenleving.

Er zijn zeer weinig personen met een handicap waarneembaar aan het woord in het nieuws

Personen met een handicap komen amper aan het woord in het nieuws. Waar in 2012 0,1% van alle sprekers een zichtbare handicap had, was dit 0,4-0,5 % in 2022. Ondanks deze (lichte) verbetering moeten we concluderen dat personen met een handicap zeer weinig aan bod komen in het Vlaamse televisienieuws.

Personen van kleur komen vooral als gewone burger in het nieuws, maar minder dan hun aandeel in de bevolking

Tenslotte blijken personen van kleur voornamelijk als burger aan het woord te komen maar wel een stuk minder dan hun aandeel in de bevolking. Zo is in 2022 ongeveer 16% van de personen in Vlaanderen van kleur maar kwamen zij (als burger) slechts 9% van de tijd aan bod. In elite rollen blijven mensen van kleur zeer weinig zichtbaar in het nieuws, wat allicht in grote mate een reflectie is van hun ondervertegenwoordiging in de Vlaamse samenleving.

Onpartijdigheid

Media-aandacht wordt sterk bepaald door politieke macht

Politieke partijen krijgen niet even veel aandacht in het Vlaamse televisienieuws. Deze verschillen worden sterk bepaald door politieke macht: politici van partijen die in de regering zitten – en in het bijzonder ministers – komen veel vaker in het nieuws. Journalisten volgen deze machtslogica omdat regeringsleden verantwoordelijk zijn voor belangrijke beleidsbeslissingen en de uitvoerende macht vertegenwoordigen. Hun acties en uitspraken hebben vaak directe invloed op maatschappelijke ontwikkelingen en het dagelijks leven van gewone mensen, waardoor journalisten hen ook meer spreektijd geven. Het gevolg daarvan is dat vooral de zuivere oppositiepartijen (die zowel op het Vlaamse als federale niveau in de oppositie zitten) erg weinig spreektijd krijgen in het journaal.

In verkiezingstijd is de verdeling van aandacht tussen partijen gelijker

De verschillen tussen meerderheid en oppositie worden wel kleiner in verkiezingstijd. Tijdens deze "beleidsarme" periode worden er ook minder beslissingen genomen door de regering. Deze veranderingen lijken daadwerkelijk invloed te hebben op de aandacht die journalisten besteden aan politici en partijen. Waar in reguliere periodes de ‘pure’ oppositie slechts 10 % van de tijd aan bod komt in het Vlaamse televisienieuws verdubbelt deze aandacht tijdens verkiezingsperiodes (6 weken voor de verkiezingsdag tot 1 dag na de verkiezingsdag).

Ministers domineren wisselend het nieuws, afhankelijk van de actualiteit

Ministers blijken het nieuws dus doorgaans te domineren. Dit is een logisch gevolg van de eerdere bevinding dat macht in sterke mate bepaalt hoeveel spreektijd men krijgt in het nieuws. De verdeling van spreektijd tussen ministers en parlementsleden is wel opvallend. Als we enkel naar de spreektijd voor ministers en parlementsleden kijken, dan spreekt het kleine groepje van Vlaamse/Belgische ministers 80 % van de tijd en de bijna 500 parlementsleden 20 % van de tijd. Concreet wil dit zeggen dat een individueel parlementslid gemiddeld ongeveer 0,04 % van de spreektijd van alle nationale politici krijgt. Hoeveel een individuele minister aan bod komt, hangt echter sterk af van de actualiteit.

Media-aandacht voor de macht is vooral negatief

Een belangrijke vaststelling is echter dat media-aandacht zelden positief is. Hoewel het merendeel van de aandacht naar de meerderheid/regering gaat (in hoe vaak men wordt vermeld door andere actoren), blijkt het meeste van deze aandacht kritiek te bevatten.

De Vlaming percipieert meer media bias

Onze resultaten wijzen op weinig indicaties van partijdigheid van de Vlaamse nieuwsuitzendingen. De partijen komen wel zeer ongelijk aan het woord, maar dat lijkt vooral een gevolg van de zogenaamde machtslogica. Het nieuws focust op partijen aan de macht, en vooral de ministers in het oog van de storm. Toch zien veel Vlamingen dat anders. Een grote meerderheid van de Vlamingen schrijft wel partijdigheid en ‘bias’ toe aan de media. Het vertrouwen van de Vlaming in specifiek het nieuws van VRT en VTM blijft daarentegen wel hoog, zowel bij mensen die zichzelf als politiek ‘rechts’ als ‘links’ beschouwen. Dat blijkt uit de meest recente cijfers (2023) van het Digital News Report van de VUB. Specifiek zouden 84% van de ‘linkse’ mensen en 69% van de ‘rechtse’ mensen vertrouwen hebben in het nieuws van VRT, terwijl 69% van beide groepen vertrouwen zou hebben in VTM nieuws.

Meer weten over ENA?

• Het Elektronisch Nieuwsarchief (ENA) is een initiatief van de Universiteit Antwerpen. Het ENA archiveert sinds 2003 alle nieuwsuitzendingen van 19 uur van VRT en VTM op digitale wijze, en heeft een ruim aanbod aan Vlaamse duidingsprogramma's en kranten.
• Neem contact op met de coördinatoren van het Elektronisch Nieuwsarchief: Cato Depauw en Hanne Tillemans.