De mediasector – zowel in Vlaanderen als in het buitenland – toont interesse in persoonlijke datakluizen.  Datakluizen kunnen helpen bij het bouwen van een vertrouwensband tussen media en gebruikers. Vlaanderen investeerde de afgelopen jaren in meer kennis en toepassingen rond deze persoonlijke datakluizen. Zo richtte het onder meer datanutsbedrijf Athumi op, en ondersteunt het ook onderzoek naar Solid via Solidlab, en de proeftuin Solid4Media.

In dit media.dossier:

1. geven we inzicht in persoonlijke datakluizen en Solid,

2. bundelen we een overzicht van verschillende (internationale en Vlaamse) mediatoepassingen, en

3. delen we de eerste onderzoeksinzichten over datakluizen in de mediasector.  
   ‍

Via de banner bovenaan kunt u het hele media.dossier downloaden.
Hieronder lijsten we de kerninzichten op.

‍‍

Persoonlijke datakluizen: pad naar controle en transparantie

Wat is een Solid persoonlijke datakluis?  

Simpel gezegd is een persoonlijke datakluis, ook bekend als een POD (Personal Online Datastore), een plek waar mensen hun persoonlijke gegevens kunnen opslaan en beheren. Datakluizen geven mensen gedetailleerde controle over welke gegevens over hen worden bewaard en hoe deze gegevens mogen worden gebruikt en gedeeld. De eigenaar van een datakluis kan dus zelf bepalen welke bedrijven of diensten toegang krijgen tot bepaalde gegevens door specifieke toestemming of autorisatie te verlenen. Op deze manier bieden datakluizen meer controle en transparantie over het gebruik van persoonlijke gegevens.

Een data-ecosysteem of een platform dat werkt volgens het Solid-protocol transformeert deze drie functionaliteiten ingrijpend door ze van elkaar los te koppelen. Hierdoor worden identiteit, dataopslag en applicaties volledig onafhankelijk van elkaar. Voor identiteit betekent dit dat je niet langer verschillende accounts met gebruikersnamen en wachtwoorden hoeft te beheren. In plaats daarvan beheer je jouw identiteit via een uniek internetadres, je WebID. Dataopslag verloopt via de persoonlijke datakluizen. Dankzij de Solid-specificaties kunnen applicaties vervolgens eenvoudig en transparant gebruik maken van deze persoonlijke data, mits jij als eigenaar van de datakluis hen daartoe toegang verleent.
‍‍

Jongeren meest enthousiast over datakluizen voor media

De mediasector en het -beleid hebben grote verwachtingen over Solid-toepassingen. Burgers zijn minder enthousiast. In vergelijking met andere domeinen wordt de media use case een relatief lager nut toegeschreven. Het potentieel van persoonlijke datakluizen wordt hoger ingeschat binnen de domeinen waar databeheer reeds ingeburgerd is en/of inherent is aan het domein (zoals gezondheid, financieel, HR). De meerwaarde van een persoonlijke datakluis voor mediatoepassingen dient nog bewezen te worden.

‍

Het valt ook op dat er een groot verschil is in de perceptie tussen jongere en oudere doelgroepen. Hoe ouder, hoe minder enthousiast voor Solid-toepassingen in de media (deze trend geldt overigens voor alle zes de bevraagde domeinen). Dat vooral jongeren het nut inzien van persoonlijke datakluizen, is interessant voor de mediasector. Net deze jongeren zijn de afgelopen jaren steeds meer digitale mediadiensten gaan gebruiken, zoals streamingplatformen en sociale media. Drie op vier jongeren (76%) kijkt minstens maandelijks naar online videostreamingdiensten als Netflix of Streamz, vier op vijf (82%) luistert naar Spotify (De Marez et al., 2024).
‍‍

Plezier en technische omkadering bepalend voor mediadatakluis  

Het is duidelijk dat (nog) niet iedereen overtuigd is van het nut van een persoonlijke mediadatakluis. We onderzochten wat bepaalt waarom mediadatakluizen nuttig worden bevonden. Mensen vinden het idee van een persoonlijke mediadatakluis nuttiger als ze denken dat het leuk en plezierig is om te gebruiken (hedonistische motivatie), en als ze geloven dat ze over de nodige kennis en technologie beschikken om het te kunnen gebruiken (faciliterende condities). Als men meer mensen wil overtuigen van het nut van zo’n mediadatakluis, is het een goed idee om te laten zien hoe leuk de technologie is en om ervoor te zorgen dat ze compatibel is met bestaande technologieën.

‍

Eerste inzichten rond Solid in media

Privacyzorgen en onbekendheid grootste barrières

Potentiële oorzaken voor deze tragere acceptatie vinden we terug in de barrières die jongeren ervaren.  Vooral privacyzorgen en beperkte kennis omtrent datakluizen steekt bij jongeren de kop op (Van Hove, et al., 2024). Meer dan 6 op 10 jongeren rangschikken deze barrières in hun top-3. De onwetendheid over persoonlijke datakluizen en hoe men dient om te springen met persoonlijke data houdt hen tegen om persoonlijke datakluizen te gebruiken.

‍

Solid-profielen: van pionier tot achterblijver

Naast de barrières die een impact hebben op de acceptatie van persoonlijke datakluizen, is er ook sprake van verschillende subgroepen met uiteenlopende behoeften en prioriteiten, waarvan sommigen sneller bereid zijn om persoonlijke datakluizen te gebruiken dan anderen (Van Hove, et al., 2024). De leeftijd, maar ook de attitude ten aanzien van technologie en persoonlijke datakluizen zijn bepalend voor de adoptiebereidheid.

Aan de hand van deze behoeften identificeren we drie Solid-profielen: de privacypioniers, de onbezorgde opportunisten en de argwanende achterblijvers. 

• De onbezorgde opportunisten, tevens de grootste groep, is bereid om allerhande databronnen te delen in ruil voor functionaliteiten die vooral inzetten op media-ervaringen (vb. betere persoonlijke aanbevelingen en beloningen).
• Daartegenover zijn de privacypioniers enkel bereid om databronnen te delen met een duidelijke medialink (vb. kijkgeschiedenis), bij voorkeur voor functionaliteiten die inzetten op transparantie en controle (vb. een duidelijk data-overzicht en datadelingsmechanismen).
• De argwanende achterblijvers onderscheiden zich over de hele lijn van de twee andere profielen. Ze zijn het minst geïnteresseerd in datakluis-gefaciliteerde functionaliteiten en bijgevolg wensen ze ook zo goed als geen data te delen.  

Hoewel de onbezorgde opportunisten minder wakker liggen van privacyproblemen, is hun interesse in een mediagerelateerde datakluis niet hoger of lager dan die van de privacypioniers. De concrete functionaliteiten maken dus het verschil voor beide profielen. Data-inherente functionaliteiten overtuigen vooral privacy pioniers, media-inherente functionaliteiten dan weer de onbezorgde opportunisten.
‍

Uitdaging om noden van mediastakeholders af te stemmen op die van mediagebruikers

Voor Solid4Media werden drie workshops georganiseerd. Zowel de mediagebruikers als de mediaprofessionals hebben tijdens deze workshops meegedacht over de potentiële meerwaarde van persoonlijke datakluizen voor media. Dit resulteerde in meer dan 120 ideeën, thematisch te clusteren in drie categorieën: visuele profielweergave, eenvoudige authenticatie en cross-platform data-integratie.

Vervolgens werden twee focusgroepen opgezet met Vlaamse mediagebruikers die de ideeën uit de stakeholderworkshop evalueerden. Ongeacht de initiële houding ten opzichte van persoonlijke datakluizen, werden ideeën die zich richten op data-integriteit, granulaire controle over persoonlijke data, transparantie en gebruiksgemak als nuttiger ervaren (zie interactieve figuur). Transparantie en bewustwording blijken doorslaggevend te zijn. Ideeën die het sociale aspect van media-ervaringen aanspreken, konden op weinig enthousiasme rekenen bij de mediagebruikers. Ook werd het potentieel om aanbevelingen te verrijken met externe databronnen, zoals vrijetijds- en sensordata, als minder waardevol ingeschat.

‍

Datakluis voor nieuwsaanbevelingen verhoogt gevoel van transparantie en controle

Het onderzoeksproject SolidLab heeft als doel om meer inzicht te krijgen in hoe Solid-datakluizen de gebruikerservaring op mediaplatformen beïnvloeden. Dit werd getest aan de hand van gepersonaliseerde nieuwsaanbevelingen. Een prototype van een nieuwswebsite werd ontwikkeld die gebruikers nieuwsartikelen aanbeveelt op basis van hun leesvoorkeuren. Bijvoorbeeld, gebruikers die vaak artikelen over politiek lazen, kregen artikelen van die categorie prominenter aangeboden bovenaan hun nieuwsoverzicht. Drie versies van deze nieuwsaanbevelingswebsite werden met elkaar vergeleken.

1. Een eerste versie volgde het leesgedrag via cookies zonder terugkoppeling naar de gebruiker.
2. In de tweede versie kregen mensen inzicht in hun leesgedrag aan de hand van een persoonlijke datakluis.
3. Een derde versie gaf gebruikers de controle om data uit hun datakluis te verwijderen.

De datakluis draagt bij aan een verhoogd gevoel van transparantie en controle over persoonlijke data. Gebruikers ervaarden daadwerkelijk meer inzicht in het gebruik van hun persoonlijke gegevens. De datakluis had echter weinig invloed op het vertrouwen in de website, het gebruiksgemak of de intentie om de site in de toekomst te blijven gebruiken. De algemene gebruikerservaring werd vooral beïnvloed door factoren zoals de kwaliteit van het aanbevelingsalgoritme, de inhoud van de artikelen en de website lay-out, eerder dan de aanwezigheid van een datakluis.

Meer weten over Solid?

• Het Solid4Media-project is een samenwerking tussen VRT, Athumi, Datavillage, Universiteit Gent en MediaNet. De proeftuin exploreert en valideert het potentieel van Solidtechnologie in een reële mediacontext.
• SolidLab is een interdisciplinair project (2022-2024) waarin drie Vlaamse universiteiten UGent, VUB en KU Leuven zich toeleggen op de technologische en maatschappelijke vragen rond de ontwikkeling van gedecentraliseerde datakluizen. Een tastbare uitkomst van dit project is onder andere de jaarlijkse SolidMonitor die inzicht geeft in de drijfveren voor burgers om Solidgebaseerde technologie te gebruiken.
• Bekijk de slides van de 'Media in the Spotlight'-dag van de Solid Community (28 februari 2024).
• Wens je op de hoogte te blijven van het reilen en zeilen binnen de Vlaamse Solid Community? Schrijf je dan in op hun nieuwsbrief.