Hoe Vlaanderen en Spanje omgingen met desinformatie rond coronavaccins

Tijdens de COVID-19-crisis verspreidde zich een enorme hoeveelheid desinformatie, wat een uitdaging vormde voor overheden. Dit onderzoek analyseert hoe campagnes van de overheid over coronavaccinatie in Vlaanderen en Spanje hiermee omgingen. De campagnes bevatten strategieën om desinformatie tegen te gaan, maar deze waren slechts gedeeltelijk aangepast aan de lokale cultuur en situatie. Het onderzoek laat zien dat overheden meer inzicht nodig hebben in de discursieve, retorische en culturele mechanismen van desinformatie en de impact hiervan op de bevolking. Dit kan helpen om communicatiecampagnes beter aan te passen aan de context en desinformatie effectiever te bestrijden.

Aard en verspreiding van desinformatie in Vlaanderen en Spanje

• In Vlaanderen ging desinformatie vooral over bijwerkingen en de effectiviteit van vaccins, terwijl het in Spanje ook politieke kwesties en de productie van vaccins betrof.
• Waar desinformatie in Vlaanderen vooral verspreid werd via platforms zoals Facebook en Twitter, werd deze in Spanje breder verspreid via sociale media en berichtenapps zoals Whatsapp.

Resultaten op macroniveau (socio-culturele context)

• Beide campagnes erkenden het probleem van desinformatie. In Vlaanderen gebeurde dit indirect, bijvoorbeeld door te informeren over bijwerkingen. In Spanje werd desinformatie explicieter benoemd, zoals met posters over het herkennen van nepnieuws.
• De socio-culturele context werd niet volledig benut. Vlaanderen gebruikte het hoge vertrouwen in wetenschappers nauwelijks, terwijl Spanje inconsistente boodschappen vertoonde tussen nationale en regionale campagnes, wat vertrouwen kan schaden.

Resultaten op mesoniveau (discoursanalyse)

• De campagnes waren hoofdzakelijk bedoeld om een breed publiek te bereiken en algemene bewustwording te creëren, eerder dan zich specifiek te richten op groepen die gevoelig zijn voor desinformatie. Vlaanderen onderscheidde wel verschillende doelgroepen, zoals jongeren en ouderen, maar gaf weinig aandacht aan vrouwen, een groep die harder twijfelt over vaccinatie.
• Spanje richtte zich vaker op kwetsbare groepen, maar negeerde culturele minderheden, ondanks de multiculturele samenleving. Vlaamse campagnes toonden dan weer meer diversiteit, zoals afbeeldingen van mensen met een migratieachtergrond.‍
• De argumentatie bleek cultuurafhankelijk. Vlaamse campagnes richtten zich vooral op voordelen voor het individu en hun directe omgeving, zoals bescherming tegen COVID-19 en het hervatten van het normale leven. Spaanse campagnes benadrukten juist solidariteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid, zoals het beschermen van kwetsbare groepen en het redden van levens. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat Vlaanderen hoger scoort op individualisme, terwijl Spanje meer collectivistisch is volgens onderzoek van Hofstede.

Resultaten op microniveau (tekstanalyse)

• Op retorisch vlak was er een duidelijk verschil in het gebruik van persuasieve technieken. Vlaamse materialen waren interactief, visueel aantrekkelijk en goed gestructureerd, om zo vertrouwen te bewerkstelligen. Ze maakten ook meer gebruik van emotionele taal. Spaanse materialen waren minder visueel en gestructureerd, maar vertoonden een objectievere formulering, wat vertrouwen kan vergroten.

Conclusie

Overheden moeten beter begrijpen hoe desinformatie werkt en hoe dit per regio verschilt. Dit is essentieel om communicatiecampagnes effectiever te maken, vertrouwen te winnen en desinformatie efficiënt te bestrijden.